In het dagelijkse leven worden we overstelpt met argumenten dat de mens als het eropaan komt alleen maar voor zichzelf wil instaan en het eigen belang vooropzet. Zeker in tijden van crisis zou het slechtste in de mens naar boven komen. Kijk maar naar de hamsteraar of naar het verhoogde aantal gevallen van cybercriminaliteit. Het bekende adagio van ‘the survival of the fittest’ is ons allemaal in het hoofd gedramd. De competitie tussen individuen met als gevolg de eliminatie van de zwaksten, wordt gezien als de natuurlijke toestand van de menselijke samenleving.  Die ideeën komen niet uit het niets. De inzichten van Darwin werden misvormd tot ideeën rond het ‘recht van de sterksten’ dat competitiviteit, agressie en egoïsme vooropstelt. De heersende neoliberale ideologie leek het ons te laten geloven.

Super-empathisch, super-sociaal en super-samenwerkend

Toch zijn er ook heel wat voorbeelden tegen deze mensvisie te geven. Kijk maar naar initiatieven zoals jeugdbewegingen waarin mensen zich elk weekend inzetten om activiteiten voor kinderen en jongeren te organiseren. Heel veel mensen doen vrijwilligerswerk, zijn mantelzorger, zijn pleegouder, zetten initiatieven op om elkaar te leren kennen in de buurt, helpen elkaar op verscheidende manieren.

De laatste jaren is er meer en meer wetenschappelijk bewijs gekomen dat de solidaire visie op de mens onderbouwt. Dirk Van Duppen, de onlangs overleden dokter bij Geneeskunde Voor Het Volk en fervent voorvechter voor betaalbare geneesmiddelen, bracht een heleboel van die bewijzen samen in zijn boek ‘De Supersamenwerker’. Samen met coauteur Johan Hoebeke geloofde hij zijn leven lang dat de mens in essentie goed en solidair is en wilde hij deze ideeën delen met anderen. De mens heeft het zo ver kunnen schoppen, niet omdat hij zichzelf vooropstelt en uit eigenbelang handelt, maar net omdat hij met anderen samenwerkt en solidair is. De natuurlijke selectie blijkt te zijn gebeurd op de eigenschappen van empathie en solidariteit, mensen dienen namelijk samen te werken om te overleven. Baby’s worden bijvoorbeeld in een vroeger stadium geboren in vergelijking met die van andere zoogdieren, waardoor ze compleet afhankelijk zijn van hun moeder. In het jager-verzamelaarstijdperk had iedereen een functie, van jagen tot kinderen opvoeden tot verzamelen, om ervoor te zorgen dat heel de groep voort bleef bestaan. En ook later is alles wat uit de menselijke beschaving is voortgekomen het product van samenwerking. “Wij als mens zijn super-empathisch, super-sociaal en daardoor ook super-samenwerkend”, aldus Van Duppen en Hoebeke[1].

Voorbeelden van situaties waarin de zelfzuchtige aard van de mens tot uiting komt worden ook door de Nederlandse historicus Rutger Bregman steevast ontkracht. In zijn boek ‘De meeste mensen deugen’ geeft hij het voorbeeld van orkaan Katrina. Na wat één van de grootste natuurrampen ooit in de Verenigde Staten moet zijn geweest, deden de ergste berichten over de zelfzuchtige kwaadaardige mens de ronde. Er zouden plunderingen, verkrachtingen, moorden en andere gruweldaden gepleegd zijn in de nasleep van de ramp. Complete onzin, zo bleek, want later ontdekten wetenschappers dat er helemaal geen moorden, verkrachtingen of dergelijken plaatsvonden. De zogenaamde plunderingen waren acties van gecoördineerde groepen in samenwerking met de ordediensten om het laatst overgebleven bruikbare materiaal te verzamelen. Onderzoekers van het Disaster Research Center van de Universiteit van Delaware concludeerden dat de overgrote meerderheid van het spontane gedrag na de ramp prosociaal was. Bregman ontkracht in zijn boek nog meer mythes, waaronder het beroemde Stanford Prison-experiment. Een groep studenten werd opgedeeld in twee groepen: bewakers en de gevangenen. De bewakers werden na een tijd nare sadisten die de gevangenen teisterden. Het experiment bleek echter één grote hoax. Toen het experiment voor de BBC werd overgedaan leverde dit niet de gehoopte dramatische reality-tv op. Het tegenovergestelde gebeurde: erg saaie tv waarin er door bewakers en gevangen samen de tijd gedood werd met leuteren en luieren. Ook hier is de conclusie: de meeste mensen willen elkaar niet te slim af zijn, maar deugen.  

Solidariteit geeft ons hoop

Het idee dat de mens een wolf is voor de mens komt vooral een bepaalde groep aan de top goed uit. Machthebbers kunnen zo mensen tegen elkaar op zetten en het individualisme laten triomferen. Want wie heeft een sterke sociale zekerheid nodig, wanneer succes en levenskwaliteit toch vooral je eigen verdienste zijn? Waarom zouden we ons organiseren in verenigingen om onrecht aan te klagen, als we beter alleen voor onszelf zorgen? Zo zei Margaret Thatcher, de Britse premier uit de jaren tachtig, de beroemde uitspraak: “There is no such thing as society, there are only individuals.” Tegelijk privatiseerde Thatcher openbare diensten, brak ze vakbonden die zich daartegen verzetten en nam de armoede bij de Britse arbeidersklasse toe. Alleen de rijke CEO’s en aandeelhouders werden er beter van. En het neoliberale mensbeeld was de ultieme legitimatie.

Maar de golf van solidariteit die ons land overspoelt, laat zien dat een ander mensbeeld de overhand neemt. Het is niet dat van de hamsteraar en de egoïsten, maar dat van de supersamenwerker. Van de buren die elkaar helpen tot de duizenden mensen die mondmaskers naaien. In tijden van crisis zien we de bewijzen van de solidaire mens meer dan ooit naar voren komen. Dit teken van solidariteit geeft ons hoop, hoop dat een andere samenleving mogelijk is en kracht om ervoor te strijden.

[1] https://www.solidair.org/artikels/de-supersamenwerker-we-zijn-intelligent-omdat-we-sociaal-zijn