In september vond de inhuldiging van een nieuwe leerstoel op de VUB en ULB plaats over circulaire economie. Hiervoor gaan de Brusselse universiteiten in zee met het Verbond van Belgische Ondernemingen.
Op de site staat te lezen dat de leerstoel dient om ‘bedrijfsstrategieën te ontwikkelen om de circulaire economie te bevorderen’. De onderzoekers leggen de nadruk op ecologische vooruitgang. Bij dat innovatieve en duurzame karakter ervan vallen echter heel wat kanttekeningen te maken.
De multinationals zijn verantwoordelijk voor de klimaatverandering
Het doel van het Verbond van Belgische Ondernemingen (hierna VBO) is om in gesprek te gaan met politici en dus te lobbyen voor wetten en maatregelen die in het voordeel spelen van de bedrijven die het onder zijn vleugels heeft. Zo was dat bij de flexibilisering van de arbeidsmarkt, bij de pensioenhervormingen, en zo is dat ook bij het klimaat.
Pieter Timmermans, CEO van het VBO, liet dan ook al duidelijk blijken waar zijn prioriteiten liggen. Zo vindt hij het “onzinnig dat België een bovenmatig zware inspanning op zich zou nemen” als het gaat over klimaatmaatregelen. Dat zou de bedrijven een meerkost opleveren die onrechtvaardigbaar is, stelt hij in zijn publicatie ‘Klimaat – we mogen niet in eigen voet schieten’. Met andere woorden moedigt hij de Belgische staat aan de klimaatdoelstellingen te verlagen, omdat dit incompatibel is met de bedrijfswinsten. Nochtans tonen verschillende onderzoeken aan dat we zelfs met de huidige doelstellingen afstevenen op een wereldwijde temperatuurstijging van meer dan 2°C, wat al zeer verregaande gevolgen zou hebben voor onze planeet.
Eigenlijk is de publicatie van Timmermans niet verwonderlijk. Het VBO is namelijk de vertegenwoordiger van onder andere de Belgische Petroleumfederatie, die op zijn beurt de Belgische filialen van oliebedrijven als Total, Shell en ExxonMobil onder zijn vleugels heeft. Zij maken deel uit van de lijst van de honderd ondernemingen die meer dan 71% van de wereldwijde CO2-uitstoot veroorzaken, omdat ze bijna volledig afhankelijk zijn van fossiele brandstoffen. Het VBO heeft er dus alle belang bij om de klimaatdoelstellingen laag te houden.
We mogen het klimaat niet overlaten aan de markt
Als het niet is om het klimaat te redden, waarom financiert het VBO die leerstoel dan wel? De circulaire economie beoogt het hergebruik van afval in het productieproces. Al in 2015 speelde de Europese Ronde Tafel van industriëlen (ERT) hierover open kaart: de circulaire economie verlaagt de productiekosten, verhoogt de winsten en creëert een nieuwe afzetmarkt. Bovendien is het geen geheim dat er een nakend tekort aan grondstoffen komt rond 2030. Bedrijven moeten uiteraard anticiperen op dat tekort, en zien in circulaire economie een manier om hun winsten tegen dan te verzekeren.
Het recupereren van afval kan perfect in handen worden genomen door een publiek agentschap als Net Brussel. Die instantie werd in maart 2017 echter al aangeklaagd voor ‘oneerlijke concurrentie’ door Go4Circle, de bedrijfsfederatie van de circulaire economie. Net Brussel recupereerde namelijk industrie-afval dat winstgevend zou kunnen zijn voor bedrijven die zich inwerken in de circulaire economie. Sindsdien zag Net Brussel 1,5 miljard euro aan subsidies verdwijnen. Door aan circulaire economie te doen met de bedrijven wordt afval een koopwaar, onderhevig aan de grillen van de markt. In die zin komt het op hetzelfde neer als bij de emissierechten, de "vervuilvergunningen" die enkel een nieuwe markt hebben gecreëerd en niet hebben geleid tot een daling van de uitstoot van de broeikasgassen. Integendeel, de uitstoot steeg alleen maar.
De vele pogingen om de strijd tegen klimaatverandering te laten omkaderen door de markt, zijn mislukt. Een bedrijf heeft als doel winst te maken en dat is onverenigbaar met prioriteit geven aan duurzamer en minder produceren. Daarom hebben we nood aan een grootschalige ecologische planificatie om het tij te keren, en dit kan alleen als we gezamenlijk beslissen hoe we er moeten geraken, zonder voorrang te geven aan de winst.
Onderwijs ten dienste van de samenleving
Multinationals stellen niet het welzijn van de samenleving voorop, maar wel de eigen winsten. Als de universiteit haar onderzoek laat financieren en inkijken door de grootste ondernemingen, kan ze dus niet garanderen dat het de samenleving ten goede komt. Als het resultaat van het onderzoek de bedrijven niet ten gunste komt, zullen ze stoppen met erin te investeren. Op die manier is objectief onderzoek niet mogelijk. Daarom moet een universiteit steeds onafhankelijk van multinationals onderzoek kunnen voeren.
Universiteiten moeten bovendien een leidende rol spelen in het oplossen van het klimaatprobleem. Het zou goed zijn als de VUB en de ULB onderzoek naar circulaire economie zouden voeren, maar dat zonder in zee te gaan met het VBO. Ze moet kunnen verzekeren dat het gevoerde onderzoek een echte bijdrage kan zijn in de strijd tegen klimaatverandering. Onze planeet is meer waard dan hun winsten!