“Dagelijkse tirannie”, zo omschrijft één van de getuigen in de Pano-reportage van 16 maart het werken aan de UGent. Een belangrijke prof van de vakgroep Plant en Gewas maakte het leven voor zijn doctoraatsstudenten onmogelijk. Ze ondergingen scheldtirades, seksistische opmerkingen zoals “ze zijn te lui om klaar te komen” en moesten vlak voor ze op vakantie vertrokken hun onderzoek helemaal veranderen. Hij maakte zich bovendien schuldig aan universiteitsgeld misbruiken voor dure etentjes en tankbeurten dubbel te laten terugbetalen. Ook over een bekende professor Inspanningsfysiologie aan de KU Leuven vertellen getuigen gelijksoortige verhalen. Dezelfde scène, een ander decor. Wie bovendien weerwoord bood, werd bedreigd hun onderzoeksfinanciering kwijt te spelen.

Volgens de journalisten van de reportage is het probleem van machtsmisbruik onderdeel van een systeem. Begin dit jaar werd uit verschillende getuigenissen over seksueel grensoverschrijdend gedrag naar studenten en doctoraatstudenten al duidelijk dat het probleem inderdaad diep zit. Aan onder andere de VUB, UGent, KU Leuven, Luca School of Arts en Karel de Grote Hogeschool werden tientallen klachten jarenlang ingediend. Seksisme en grensoverschrijdend gedrag zit duidelijk structureel ingebakken.

Doofpotprocedures

De procedures bij klachten gebeuren via interne meldpunten en worden beoordeeld door de universiteit zelf. Aan de UGent oordeelt de rector of een klacht geseponeerd wordt of naar de tuchtcommissie gaat. De tuchtcommissie zelf bestaat ook grotendeels uit proffen en academisch personeel. Aan de KUL worden klachten behandeld door de rector en de raad van decanen. Het gevolg is een ons-kent-onscultuur waarbij leidinggevenden en proffen elkaar de hand boven het hoofd houden. Volgens advocaat Christine Musse, die enkele Leuvense slachtoffers vertegenwoordigt, maken deze procedures het mogelijk dat “de beroepsgroep elkaar beschermt”.

In de praktijk zien we dus al te vaak doofpotoperaties en de klachten slepen jaren aan. Een voormalige decaan van de Leuvense faculteit Bewegings- en Revalidatiewetenschappen die toen nog in functie was, kreeg elke week klachten van de Leuvense prof waarover sprake in de reportage binnen. Uit interne mails bleek dat ook rector Luc Sels al jaren op de hoogte was. Hetzelfde liedje in Gent, waar over de professor in kwestie al in 2010 de eerste meldingen binnenkwamen.

Daarom moet er dringend een onafhankelijk, extern en laagdrempelig meldpunt komen op alle universiteiten en hogescholen, zoals ook bepleit door kinderpsychiater Peter Adriaenssens, het ABVV aan de KU Leuven, het ACOD aan de UGent en de Gentse organisatie Meldet. Ook de tuchtprocedures moeten onafhankelijk en extern gebeuren om gepaste sancties te treffen.

Na veel protest gaat rector Rik Van de Walle van de UGent akkoord. Maar beloftes zijn niet genoeg. “Op zich is dit een eerste stap, maar dit voorstel gaat nog niet ver genoeg”, stelt vakbondsafgevaardigde Tim Joosen van ACOD. “Dit meldpunt moet niet alleen absolute vertrouwelijkheid kunnen garanderen, er moet ook zekerheid komen dat problemen effectief worden aangepakt door het universiteitsbestuur. Dat kan via een externe preventieadviseur, die een wettelijk beroepsgeheim heeft en de universiteitstop op straffe van vervolging kan verplichten om meldingen effectief op te volgen. Die stok achter de deur is nodig.”

Concurrentiële marktlogica in het hoger onderwijs

Het idee van een extern en onafhankelijk meldpunt over alle hoger onderwijsinstellingen heen, werd al in 2018 voorgelegd. De universiteiten weigerden dat voorstel omdat er rekening moest worden gehouden met de “specifieke cultuur” in elke instelling. Als compromis werd een charter tegen grensoverschrijdend gedrag door alle instellingen getekend waar de mogelijkheid voor zo’n maatregel open bleef, maar tot op vandaag is het er nog steeds niet.

De doofpotprocedures worden in stand gehouden door de manier hoe ons hoger onderwijs is gefinancierd: op basis van concurrentie en competitie tussen de verschillende instellingen. De Gentse professor waarvan sprake, is internationaal één van de meest publicerende academici in zijn vakgebied en heeft drie eredoctoraten op zak. De sportprofessor aan de KUL werkte voor de Rode Duivels en komt vaak op tv.

Dit zijn mensen die veel geld opbrengen voor de universiteit. Het hoger onderwijs in Vlaanderen wordt gefinancierd via een enveloppesysteem. De meeste onderzoeksfinanciering komt van de overheid of in samenwerking met privébedrijven. Eén van de belangrijkste criteria om geld voor onderzoek te krijgen is het aantal publicaties en citaten in tijdschriften. Het onderzoek werkt zo volgens een marktlogica, waarbij de meest prestigieuze projecten financiering moeten afdingen. Professoren met veel prestige en publicaties zijn een cashkoe voor de universiteiten. Hen hard sanctioneren kan financiële gevolgen hebben.

“Promotoren zijn een soort zelfstandige KMO’s die zo veel mogelijk geld moeten binnenhalen”, zegt een van de getuigen in de reportage. Kwantitatief publiceren primeert, ook al is het van mindere kwaliteit. Eén getuige vertelt zelfs hoe een prof wetenschappelijke data van een doctoraatsstudent manipuleerde om toch gepubliceerd te geraken. De getuigen spreken over hoe ze onder druk worden gezet om zoveel mogelijk data te produceren. Wetenschap is niet de eerste prioriteit maar zo veel mogelijk publiceren en prestige kweken om zo ook fondsen binnen te halen en te scoren op de rankings.

Doctoraatsstudenten, die maar voor enkele jaren geld krijgen, hangen vast aan de goodwill van de promotor die hen begeleid en kunnen zich daardoor amper verzetten. “Vastbenoemde professoren zitten wel degelijk in een machtsverhouding tegenover mensen in een precaire arbeidssituatie met een tijdelijk contract”, zegt arbeidspsycholoog Jesse Segers daarover in Pano.

Een herfinanciering van het hoger onderwijs naar 2% van het bruto binnenlands product (bbp), zoals in de jaren ‘70 het geval was, zou al veel kunnen oplossen. Meer geld voor onderzoek kan de concurrentiedruk tussen universiteiten wegnemen. Daarnaast kan een systeem van basisfinanciering, waarbij elk onderzoeksproject sowieso een minumumbedrag krijgt, onderzoekers meer zekerheid voor fondsen en middelen geven. Het geeft hen meer tijd om grondig onderzoek te doen, wat de kwaliteit van de wetenschappelijke resultaten alleen maar ten goede komt. En we nemen er zo macht mee weg van professoren die onaantastbaar zijn.

Seksistische en elitaire cultuur

Naast de financiering, moet ook de elitaire en seksistische cultuur in het hoger onderwijs worden aangepakt. Want die gaat veel verder dan enkel professoren. De laatste jaren kennen een waslijst aan bekende gevallen van seksisme, racisme en elitarisme aan de universiteiten.

Zo ontstond aan de ULB de beweging ‘Balance ton folklore’’, waarbij het regende aan getuigenissen van seksueel grensoverschrijdend gedrag en misbruik in de wereld van studentenkringen. Volgens de initiatiefneemsters doet de universiteit te weinig om (eerstejaars-)studenten duidelijk te maken dat zo’n gedrag niet normaal is.

Aan de UGent dan weer organiseerde de conservatieve studentenclub KVHV eind 2019 een lezing met Jeff Hoeyberghs. Daar schold hij vrouwen de huid vol, vertelde hij dat ze “wel de mannelijke privileges willen, maar niet meer hun benen willen opendoen” en zette hij aan tot geweld. Hoeyberghs werd hier achteraf door het gerecht voor veroordeeld. De studentenclub werd vier maanden geschorst, maar vandaag ontvangt ze nog steeds subsidies van de universiteit.

Nog eerder, in 2017, kwam de extreemrechtse club Schild & Vrienden aan de UGent in opspraak vanwege hun racisme, elitarisme en seksisme. Twee jaar op rij verstoorde de groep het stakingspiket van de vakbonden aan de UGent op Internationale Vrouwendag. Oprichter Dries Van Langenhove nam er in 2017 het woord en zei dat gender- en diversiteitsstudies moeten worden afgeschaft. Tijdens zijn ontmoeting met de Hongaarse dictator Viktor Orban klaagde Van Langenhove dat Vlaamse vrouwen te veel geïnteresseerd zijn in hun eigen hobby’s en carrière en te weinig in het stichten van een gezin. In de geheime groepen van S&V werden extreem vrouwonvriendelijke cartoons gedeeld en een machistisch mannelijkheidsideaal verheerlijkt. Jarenlang is Van Langenhove zijn gang kunnen gaan. Het duurde tot de Pano-reportage van september 2018 dat de universiteit besloot Dries Van Langenhove aan de deur te zetten. Kort daarna zei de Leuvense rector Luc Sels dat hij bereid was hem te verwelkomen en zijn studies verder te zetten  om “een tweede kans” te geven. 

Aan de KU Leuven kwamen de leden van de elitaire studentenclub Reuzegom na de moord op Sanda Dia, een zwarte arbeiderszoon, er in 2019 met een taakstraf en een opstel vanaf. De club bestond uit zonen van advocaten, consultants, een vermogensbeheerder, artsen en ondernemers. Net zoals Schild & Vrienden of het KVHV waren ze berucht om hun racisme, seksisme en elitarisme. Enkel mannen waren welkom in de studentenclub. Uit filmpjes bleek hoe ze racistische leuzen riepen naar een zwarte bedelaar en Sanda Dia uitscholden. Een ex-lid van de club dook op een feestje op in een Ku Klux Klan-kostuum. De schachtentemmer verantwoordelijk voor Sanda’s dood wou er “een gestoord bruut jaar van maken, voor de elite die wij zijn".

Ook deze studenten organiseerden zich jarenlang aan de universiteit. Pas onder zware druk van de beweging ‘Justice for Sanda’ werden ze in 2020 uiteindelijk geschorst. Het is duidelijk dat seksisme, machtsmisbruik en grensoverschrijdend gedrag niet serieus worden genomen door de hogeronderwijsinstellingen. Studentenclubs waarvan hun racisme, seksisme en elitarisme bekend zijn, gaan bovendien jarenlang hun gang. Er zit een dieper probleem dat deze cultuur vrij spel krijgt aan de universiteit.

#Wijgelovenu: campagne tegen grensoverschrijdend gedrag

Met Comac lanceerden we begin dit jaar de campagne #wijgelovenu met drie eisen. Ten eerste moet er een onafhankelijk en extern meldpunt komen voor alle hogeronderwijsinstellingen, samen met externe en onafhankelijke tuchtprocedures. Ten tweede moet er een steunpunt op elke hogeschool en universiteit voor slachtoffers van grensoverschrijdend gedrag komen, waar je terecht kan voor juridische, psychologische en medische ondersteuning. Ten slotte moet ook de seksistische en machtscultuur aangepakt worden door een preventiecampagne op elke campus op poten te zetten.

De concurrentie tussen de universiteiten houdt hen tegen iets te doen.  Daarom zal de druk opvoeren nodig zijn. De Pano-reportage toont nogmaals aan hoe dringend het is en hoe we geen tijd te verliezen hebben. Slachtoffers worden simpelweg niet geloofd of serieus genomen omdat ze tegen de schenen van machthebbers moeten stampen. Teken daarom hier onze petitie om te eisen dat Ben Weyts grensoverschrijdend gedrag op de campussen eindelijk aanpakt..